Cuzba

Zymny wětřik duješe jej napřećo a hdyž so jej wóčce skónčnje ze slěbornymi kapkami pjelnještej, běše, kaž by wětřik šěra sćěna był, kotraž so do čwakow rozdrjebi a napřećo ćisny. Trawa, we hrě wětřika, so zhibowaše a šwikaše nahej noze w črijomaj, tam hdźež jej do toho přeco něžnje łoskotajo majkaše. Nadkoleno, šija a wobličo běchu lódzymne, kaž by je ze zmjerznjenej wodu myła. Ale tola čuješe wona, kak jej horcota we hłowje a brjuše buchotaše. Šat so na kožu přilěpi, haj skoro ke koži přirosće. Ale bě zymna a tupa, nic mjechka, čerwjenojta. Hdys a hdys so Katka nuzowaše wóčce mału škałbu wočinić, zo by znajmjeńša wědźała, hdźe šćežka bě.

Ně, zabyć njemóže. Kak móže tomu dóńć, zo so něchtó druhi, cuzy do našeje duše a ćěła dóstanje, zo je na kóncu dospołny dźěl našeho žiwjenja. Maš jeho stajnje před wočomaj a w myslach. Čuješ jeho ruce hišće hodźiny po rozžohnowanju a nós ći přeco hišće prajić chce: "Wón tule hišće je!"

Bjezkónčne polo so před njej a na woběmaj bokomaj pućika ćehnješe. Zady płota bě přichodne, hišće wjetše, z hišće wyšej trawu a mócnišim wětřikom. Katka kročeše cyłu chwilu doprědka schilena. Powětr jej mócnje napřećo ćišćeše, kaž by chcył ju dozady abo do zemje stłóčić.

Ženje wjac njebudźe jeho čuć, přimnyć abo widźeć. Wón so njewróći. Wšo to njezamó prawje zrozumić. Ale wědźeše, zo ničo wjac tak njebudźe kaž do toho.

Runje bě hišće worjechi zběrała, je tłuskała a jědła. Steješe pódla pčólnicy, łopjena stareho štoma šumjachu a počinachu padać. Jedne pjerchotaše samo nimo jeje ćmowych włosow, kiž so kaž morjo kudźerjachu. Tu přićěri nadobo stara mać. Spodźiwnje pomału přistupi. Mjelčo a tola njeměrna wona bě, prjedy hač jej zdychujo Matjowu smjerć wozjewi ... „Policija tam je!“ Katka běžeše wo swoje a Matjowe žiwjenje.

Wona njezamó žołmu zadźeržeć, hrózbna powěsć w njej zachadźeše. Wona zapłakny, poča za powětrom hrabać a nadobo cyłe ćěło sprostny, wona so zakopny a na bok wali. Tule nětko ležeše, runa, sprostnjena, nježiwa, wóčce zašćipnjenej. Wonej počinaštej so hač k přepławjenju pjelnić. Hladaše kaž přez mutnu škleńcu, přez kotruž poslednje škrički žiwjenja jenož hišće jako šěre wotsćiny hibaja.

Zymna koža, cyle zatołkana wokoło zašćipnjenych woči, wotući pod horcymi smuhami sylzow. Zemja bě lodźana. Wysoka trawa Katku wobkružeše a zawodźěwaše, zo njebě zdaloka wjac widźomna. Čehodla by dyrbjała stanyć? Wšitko ju k zemi ćišćeše, wětřik, zyma, haj samo ćěło nětko wjace njebuchotaše. Dokoławokoło bě měr, jenož wětřik hwizdaše přez stwjelca trawy. Po chwilce wočini wona zaso wóčce. Nětko bě dospołnje měr: haj, wětřik je dale ćěrił. Mučna a prózdna so wona pomału zběhny. Słónco, tupe a našěre zady tučnych mróčelow, měrnje k horicontej padaše. Što wona tu činješe? Čehodla ležeše wona tu wosrjedź pola? Z prawej ruku přimny sej za čoło a šmórny sej włosy z mjezwoča. Hłowa bě horca. Pod włosami bě mokry, ćopły blak. Katka hladaše na porsty, běchu čerwjene. To zaso póńdźe, sej mysleše. Dyrbi tola skoku dom.

Na ramjenjomaj so módry šat čerwjenych dypkow napi, z nich rozkćěchu purpurowe kwětki. Čuješe so słaba, ale steješe, potom wobroći so do směra wjeski. Z njewěstymi kročelemi stupaše z ležaceje, powaleneje trawy, po mokrej mortwej zemi pućika.

Čerchaše. Ruce dźeržeše skřižowanej pod pažu. Bě zyma. Ale šat chcyše sej rano na kóždy pad zdrasćić. Dźensa je tola dźeń, na kotryž je tydźenje dołho hižo čakała. Matja chcyše domoj přijěć! Jeho bratr Jovan dźěłaše we wukraju, w Madźarskej a sonješe tam són swobody a rjaneho žiwjenja. Tola bě z praweho puća přišoł, swójba doma so starosćeše. Wowka a dźěd běštaj Matju prosyłoj, zo by sej po Jovana dojěł, wšo do porjadka stajił a jeho domoj přiwjedł. Matja bě drje dwělował, ale bě předobroćiwy, zo by jimaj ně prajił. Dyrbješe tola swojemu bratrej pomhać. Katka płakaše. Njebě wěste, hdy by zaso wróćo přijěł, snano přichodny tydźeń, snano hakle za lěto ... Sydom měsacow su so minyli. Potom je Jovan z ćahom domoj přijěł, sam. Wón bě tak suchi a mizerabelnje zdrasćeny, kófer bě nimale prózdny a mazany, samo staršej jeho njespóznaštaj. Ně, to njebě jeju hólc! Ale to najhórše, a to je Katka hnydom spóznała, hdyž bě přismaliła, běštej jeho wóčce: ćmowej, mutnej, prózdnej ...Wón bě jenož hišće wrak bjez ćopłeje, čłowječeje duše. Prěnje dny je jenož spał, cyły dźeń, kaž njeby žno dołho wjace spał. W samsnym času wjerćeše so Katka doma w kruhu, pišćeše, złobješe so, rjeješe. Ćěrješe k Jovanej a biješe z pjasćomaj wo jeho durje. Tola nichtó njewědźeše, hdźe bě Matja wostał. Po pjatym dnju bě Jovan w lěpšim stawje, ale přeco hišće ze samsnymaj struchłymaj wočomaj. W kuchni sedźo wuprasnychu skónčnje prěnje sady z njeho. Hłós bě škropawy, ale něhdźe zady spózna swójba znaty hłós. Matja, tak wón powědaše, bě jeho woprawdźe namakał. Wón bě tehdom we wulkej nuzy, bě hłuboko padnył a Matja chcyše jeho zaso horje ćahnyć, a jelizo nic hinak, da potom znajmjeńša domoj dowjesć. A tak je jeho skónčnje do ćaha domoj tyknył. Matja sam dyrbješe tam wostać. Chcyše hišće raz z NIMI jednać. „To su hunty bjez smilnosće tam! Ale Matja? Haj Matja budźe to tola zamóc ... Hejzo nic wón, štó hewak? Wón zaso domoj přińdźe. Haj, wón DYRBI zaso domoj přińć. Budźe wón ... ?", so Jovan skónčnje prašeše, prjedy hač zaso womjelkny.

Měsac bě so pominył. Jovan so počasu zaso zhraba Jovan, bu mócniši a namaka žiwjenske wjeselo, tež smjeć so pomału zaso móžeše. Z kóčku na dworje wón husto na słóncu sedźeše, hodźiny dołho. Přemyslujo. Kak je k tomu dóńć móhło? Hdźe Matja jenož wostanje? Što je wón jemu we wokomiku rozžohnowanja prajił? Hdy by wón tole jenož wědźał a so dopomnił! W mozach wosta wulka dźěra. Hišće wjetša w swójbje. Mać bě wobeju synow z wočow zhubiła, jednoho w dalinje, druheho přitomneho z wutroby.

Katka tež wjac njepřińdźe. Běše roztorhana mjez njepowalnej nadźiju a rozhnutej starosću. Hdyž bě so na dźěle dwójce wučerpana sypnyła, je ju lěkar choru pisał. Ale doma bě hišće hórje. Tu njemóžeše mysle na Matju wottřasć.

Před tydźenjom skónčnje je dóstała, wo čož bě Boha dźewjećadwaceći dołhich zadwělowanych a bjezsparnych nocow prosyła: znamjo. Matja chcyše jej tydźeń do nawróta sušenu kwětku pósłać. A ta bě pjatk w listowym kašćiku. Ničo druhe njebě w lisće, ale Katka so smějo wědźeše, štož chcyše wědźeć. Smaleše do swojeje stwy a wućahny tam najlubši šat z kamora. Hdyž sej jón rano zdrasći, bě wjetši a šěrši hač hewak. Wona je najskerje w poslednich tydźenjach přewjele starosćow do sebje žrała a přemało jědła. Ale z tym je nětko kónc. Sušenu kwětku je sej do włosow tyknyła.

Katka přimny sej do włosow. Kwětka tu wjac njebě. We wětřiku? W trawje? Wšojedne! Dyrbi chwatać. Chce skoku domoj, je dosć časa tu wonka zhubiła. Čehodla je tu we trawje ležała, hižo njewě. Z přeco spěšnišimi kročelemi, we wózhriwych črijach a mazanym šaće chwata domoj, kaž Meduza z rozborkanymi włosami. Směje so, hłowa je połna smjeća. "Doma zawěsće na mnje hižo čaka. Matja."